Sẵn sàng du học – Bất bình với việc có mức lương cao, nhưng phải chịu gánh nặng từ các khoản vay, các thanh niên người Việt Nam – nhóm lao động ngoại quốc phát triển nhanh nhất tại Nhật Bản, sẽ là bộ phận chịu ảnh hưởng nhiều nhất khi kế hoạch mới dành cho đối tượng lao động chân tay được tiến hành vào tháng 4.
Tại Tokyo – Một người phụ nữ trẻ Việt Nam bị phát hiện mang thai sau khi đến Nhật Bản bằng visa ghi “Thực tập sinh kỹ thuật”, cô bắt buộc phải lựa chọn: “Phá thai hoặc quay trở lại Việt Nam”.
Nếu phải quay về, cô sẽ không có tiền trả khoản nợ 10.000 đô la cho các nhà tuyển dụng.
“Số lượng học viên Trung Quốc giảm khi tiền lương tăng theo sự phát triển kinh tế. Tuy nhiên ở Việt Nam tỷ lệ thất nghiệp lại cao, nhiều người trẻ muốn ra nước ngoài làm việc”, Futaba Ishizuka nghiên cứu viên của Viện Phát triển Kinh tế nhận xét.
Chương trình thực tập sinh kỹ thuật được biết đến phổ biến như một “cửa sau” dành cho công nhân lao động. Các báo cáo cho thấy tình trạng bộ phận này bị lạm dụng ở Nhật Bản bao gồm tiền công thấp hoặc không được trả lương, làm việc quá nhiều giờ, bị hành hạ hoặc quấy rối tình dục. Ở Việt Nam, các tổ chức tuyển dụng và môi giới vô đạo đức thường thu phí các thực tập sinh này.
Thủ tướng Shinzo Abe, người lo ngại tình trạng tội phạm gia tăng và gây ảnh hưởng đến kết cấu xã hội của đất nước, đã khẳng định luật mới được ban hành vào tháng 12 không ủng hộ “Chính sách nhập cư”.
Điều đó làm các nhà phê bình lo lắng.
“Trên thực tế, Nhật bản là một quốc gia của những người nhập cư. Nhưng họ lại không ủng hộ “Chính sách nhập cư”, mọi người sẽ không được ở lại, họ chỉ được tạm trú tại đây. Việc này không đáp ứng được nhu cầu của xã hội và của người lao động”, ông Akira Hatate, Giám đốc Liên minh tự do dân chủ Nhật Bản cho biết.
Các số liệu tăng trưởng
Hệ thống thực tập bắt đầu từ năm 1993 với mục đích chuyển giao kỹ thuật cho công nhân các nước đang phát triển. Cùng với đó, sự lạm dụng cũng sớm xuất hiện. Đây là những vấn đề rất được chú ý trong cuộc tranh luận về luật mới năm ngoái.
Trong số đó, có trường hợp bốn công ty sử dụng thực tập sinh cho công việc khử nhiễm tại các khu vực bị ảnh hưởng bởi phóng xạ sau thảm họa hạt nhân Fukushima tháng 3 năm 2011. Hai công ty cũng bị cáo buộc không trả lương thích hợp, bị cấm sử dụng thực tập sinh trong 5 năm, các công ty còn lại nhận được sự cảnh cáo từ Bộ tư pháp.
Một cuộc khảo sát vào tháng 6 cho thấy hơn 70% người sử dụng lao động đã vi phạm các quy tắc lao động như làm việc quá số giờ quy định hay không tuân thủ các nguyên tắc an toàn.
Tổ chức Đào tạo thực tập kỹ thuật (OTIT), một nhóm thanh tra được thành lập vào năm 2017, đã nhắc nhở các nhà tuyển dụng rằng thực tập sinh được bảo vệ bởi Luật lao động Nhật Bản. Đặc biệt, luật cấm đãi ngộ không công bằng đối với người lao động đang mang thai.
Các điều kiện khắc nghiệt đã khiến hơn 7.000 thực tập sinh bỏ việc trong năm 2017, gần một nửa là từ Việt Nam.
Thực tập sinh không được phép chuyển đổi sử dụng lao động. Việc bỏ việc đồng nghĩa với việc mất quyền được ở lại và làm việc hợp pháp. Nhiều người biến mất trong thị trường lao động chợ đen.
Luật mới sẽ cho phép 345.000 công nhận lao động sang Nhật Bản trong vòng 5 năm, ở 14 lĩnh vực xây dựng, chăm sóc điều dưỡng…Một bộ phận “công nhân lành nghề được chỉ định” có thể ở lại 5 năm nhưng không được mang theo người thân. Một loại thứ 2, giới hạn trong ngành công nghiệp xây dựng và đóng tàu, cho phép công nhân mang theo gia đình và có điều kiện ở lại lâu hơn.
Nguyen Thi Thuy Phuong, 29 tuổi, đã bỏ lại chồng và đứa con đang độ tuổi tiểu học ở nhà để sang Nhật Bản làm thực tập sinh trong một nhà máy dệt kim ở thành phố Mitsuke khu vực phía Bắc.
Ngành dệt may không không nằm trong danh sách chương trình visa mới sau khi một lượng lớn nhà tuyển dụng bị sa thải vì vi phạm luật lao động đối với thực tập sinh.
Bây giờ cô ước có thể dẫn theo gia đình, và ở lại trên 3 năm.
Vào thứ 6, Bộ Tư pháp đã ban hành các quy định mới, trong đó có yêu cầu trả lương cho lao động nước ngoài ít nhất phải bằng lao động Nhật bản. Nhưng Sasaki cho biết trọng tâm của luật mới không phải điều kiện lao động, mà là tình trạng cư trú.
Việc thực hiện luật mới một cách vội vàng đã khiến chính quyền địa phương lo lắng rằng có quá ít quy định hỗ trợ việc hòa nhập cho người lao động nước ngoài.
“Nếu không có một khuôn khổ phù hợp cho họ, và họ chỉ coi đây là một cách để bù đắp sự thiếu hụt lao động, chắn chắn sẽ xảy ra nhiều xung đột”, Yuji Kuroiwa, Thống đốc tỉnh Kanagawa chia sẻ.
Takashi Takayama, tên Việt Nam là Cao Son Quy, đã rời Việt Nam sang tị nạn từ năm 1979. Ông nhớ lại cách người nước ngoài bị sai thải sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 và lo ngại một kịch bản tương tự sẽ tái diễn sau Thế vận hội Tokyo năm 2020.
Người dịch: Bảo Dung (SSDH)
