Sẵn sàng du học – Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump đã bắt đầu nhắm vào những du học sinh của Trung Quốc như mục tiêu mới trong cuộc chiến thương mại với Trung Quốc, trong đó hạn chế việc cấp thị thực cho du học sinh, nghiên cứu sinh Trung Quốc đang học tập và làm việc tại Mỹ.
Cấp mới thị thực mất vài tháng
Hãng tin Bloomberg News hôm 4/6 cho hay, nhiều sinh viên tốt nghiệp và học giả của Trung Quốc phàn nàn rằng trong những tuần gần đây môi trường việc làm và học thuật ở Mỹ ngày càng trở nên kém thân thiện. Trường ĐH Emory hôm 16/5 đã sa thải 2 Giáo sư người Mỹ gốc Trung, trong khi Bộ Giáo dục Trung Quốc đã ra cảnh báo trong hôm đầu tuần này về rủi ro bị ngừng cấp thị thực đối với những du học sinh xin học tập ở Mỹ.
Giáo dục từ nhiều thập kỷ qua đã là một điểm mạnh trong hợp tác giữa hai quốc gia, khi mà lượng lớn sinh viên Trung Quốc lấp đầy chỗ trống trong các trường ĐH ở Mỹ, cùng lúc giúp nước Mỹ trở thành một trong những cơ sở nghiên cứu hàng đầu thế giới. Trong năm ngoái, Mỹ tiếp nhận trên 360.000 sinh viên Trung Quốc – theo bản báo cáo của Viện Giáo dục Quốc tế – nhiều hơn bất kỳ quốc gia nào khác.
Việc làm mới thị thực sinh viên hàng năm trước đây chỉ mất khoảng 3 tuần thì giờ bị kéo dài nhiều tháng – theo một số sinh viên Trung Quốc đang theo học lấy bằng Tiến sỹ ở Viện Công nghệ Massachusetts (MIT). Một trong số những sinh viên giấu tên này nói rằng, họ sẽ trở về nước sau khi tốt nghiệp, nhưng rất lo ngại về tình hình hiện nay sẽ cản trở ước mơ đó bởi tình trạng kiểm soát các học giả Trung Quốc hiện nay có thể kéo dài trong nhiều năm liền.
“Hành động của Mỹ đang khiến cho hoạt động trao đổi, hợp tác giáo dục Mỹ-Trung đóng băng” – Xu Yongji, Phó Giám đốc Cục Hợp tác và Trao đổi quốc tế, Bộ Giáo dục Trung Quốc cho hay – “Chúng tôi hy vọng rằng phía Mỹ sẽ sửa sai sớm nhất có thể, có thái độ tốt hơn, nỗ lực nhiều hơn để thúc đẩy hợp tác và trao đổi giáo dục song phương”.
Bộ Giáo dục Trung Quốc cũng chỉ trích cái mà họ cho là cáo buộc vô căn cứ của Mỹ cho rằng phía Trung Quốc có “các hoạt động do thám phi truyền thống”. Bộ này cảnh báo các sinh viên Trung Quốc về rủi ro khi đi du học ở Mỹ có thể bị từ chối cấp thị thực.
Nhiều nhà nghiên cứu bị sa thải
Trong Chiến lược An ninh Quốc gia công bố năm 2017, chính quyền Trump tuyên bố rằng họ sẽ xem xét lại tiến trình cấp thị thực và cân nhắc việc hạn chế tiếp nhận sinh viên trong các ngành khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM) đến từ một số nước nhất định, để đảm bảo rằng tài sản trí tuệ không bị chuyển sang cho các bên cạnh tranh khác. Tháng 6 năm ngoái, Bộ Ngoại giao Mỹ tuyên bố sẽ hạn chế cấp thị thực cho sinh viên Trung Quốc đang theo học ngành khoa học và kỹ thuật.
Những động thái của chính quyền Trump được tiếp nối bằng hành động cụ thể, như của trường ĐH Emory, nơi đã sa thải một nhà nghiên cứu công nghệ gen có tên Li Xiao-jiang. Tháng 4 vừa qua, 3 nhà nghiên cứu Trung Quốc cũng bị sa thải khỏi Trung tâm Ung thư Anderson thuộc trường ĐH Texas, do có liên quan tới một cuộc điều tra cáo buộc lợi dụng nguồn vốn liên bang.
Nhưng cũng có một số trường cố gắng đi ngược lại xu hướng này, trong đó có Trường ĐH Yale. Chủ tịch của trường, ông Peter Salovey, đã đưa ra cam kết chắc chắn rằng họ sẽ tiếp tục tiếp nhận nhân tài trong một bức thư mở công bố ngày 23/5 vừa qua. Bộ Ngoại giao Trung Quốc sau đó lên tiếng ủng hộ quan điểm của ông Salovey, nói rằng chương trình trao đổi văn hóa và nhân sự giữa hai nước “không nên bị chính trị hóa”.
Trong khi việc thắt chặt cấp thị thực đối với sinh viên Trung Quốc có thể giúp bảo vệ các thành quả nghiên cứu của Mỹ, nó cũng có thể làm dấy lên làn sóng học giả Trung Quốc rời bỏ Mỹ để trở về quê hương. Một trong những trường hàng đầu của Trung Quốc, ĐH Jinan, cam kết sẽ tiếp nhận ông Li – người vừa bị ĐH Emory của Mỹ sa thải – cùng đội ngũ nghiên cứu của ông. Nhiều công ty Trung Quốc cũng cho hay họ sẵn sàng tiếp nhận các nhân tài trở về từ Thung lũng Sillicon.
“Đương nhiên chúng tôi rất vui khi tiếp nhận họ, nếu họ là những người mà chúng tôi cần” – ông Nhậm Chính Phi, người sáng lập Tập đoàn Viễn thông Huawei, nói với Bloomberg hồi tuần trước.
Chủ tịch Tập Cận Bình cũng liên tiếp kêu gọi “sự đổi mới trong nước” trong các mảng công nghệ cốt lõi kể từ khi lên nắm quyền vào năm 2012, từ đó Trung Quốc ra sức cải cách trong lĩnh vực giáo dục ở cấp học cao. Trong năm 2018, Mỹ đứng ở vị trí thứ 6 xét về Chỉ số Đổi mới Toàn cầu (GII) được công bố bởi các Viện nghiên cứu và các trường đại học, trong khi Trung Quốc đứng ở vị trí thứ 17.
